معرفى اجمالى:

« قاموس قرآن» تاليف سيد على اكبر قرشى، فرهنگ‏نامه لغات قرآنى است. انگيزه نويسنده از نگارش كتاب باقى گذاشتن يك اثر ماندگار بوده كه به بركت قرآن همواره مورد استفاده قرار گيرد.

ساختار:

قاموس راهنماى كلمات قرآنى است كه بر اساس حروف الفبا و با توجه به ريشه كلمات تنظيم شده است. در اين معجم علاوه بر شماره سوره و آيه، حروف مكمّل هر كلمه و دفعات تكرار آن نيز ذكر شده است.

كلمات قرآنى زير ماده يا ريشه هر كلمه وارد شده است، و بخشى از آيه قرآنى كه در بردارنده آن كلمه است نيز در ذيل كلمه درج گرديده است. در برابر هر يك از لغات قرآنى، معناى فارسى آن و ترجمه آيات نيز بيان شده است.

گزارش محتوا:

مفردات قرآن، علمى است كه درباره تك‏واژه‏هاى قرآنى از نظر ريشه و اشتقاق لغوى، دلالت بر معناى مطلوب، شيوه نگارش، نحوه تلفظ و نوع كاربرد آن در قرآن بحث مى‏كند؛ و يكى از مهمترين شاخه‏هاى آن غريب قرآن است. شايد نخستين كسى كه اصطلاح« علم مفردات» را به عنوان شاخه‏اى از علوم لفظى قرآن به كار برد و تأليف و تصنيف ارزشمندى در اين زمينه ارائه كرد، راغب اصفهانى( م 530 ق) باشد.

مؤلف در مقدمه مختصر خود بر كتاب مى‏نويسد:« اين كتاب تنها درباره لغات قرآن نيست بلكه گذشته از آن در نوبت خود يك كتاب تفسير و اگر اغراق نباشد يك دايرة المعارف قرآن است. در هر ماده كه تشخيص داده شده، آياتى چند نقل و تفسير شده است، نقل روايات، شأن نزول و اشاره به بعضى از قضايا و نقل اقوال بزرگان از آن جمله است. به احوال و قضاياى انبياء از ديدگاه قرآن، نظر شده و نسبت به اقتضاى حال در اكثر موارد به تفصيل سخن گفته شده است.»

مؤلف معتقد است كلمات قرآن با حذف مكررات و مشتقات حدود 1860 كلمه است، در اين كتاب همه كلمات فوق يكى‏يكى بررسى شده است. ايشان در توضيح برخى كلمات به معنى لغوى اكتفا ننموده و براى بسيارى از كلمات، تفاسير و توضيحات لغوى، ادبى، علمى، اجتماعى و تاريخى ذكر نموده است. اين توضيحات تقريباً براى تمام اعلام قرآن آورده شده است، و به ترتيب به پاره‏اى از موضوعات قرآن‏پژوهى نيز پرداخته است.

در نهايت مى‏توان گفت: قاموس قرآن در تبيين و تفسير واژگانى قرآن كريم به لحاظ گزيده‏گويى و بيان روان و استوار، اكنون از مراجع و منابع قرآن‏پژوهى تلقى شده است.

مؤلف، معانى قرآن را از روى كتاب‏هاى لغت معتبر و تفاسير جمع‏آورى كرده است. قاموس اللغة، مفردات راغب، اقرب الموارد، صحاح اللغة، و از تفاسير، الميزان، مجمع البيان، صافى، برهان، زمخشرى، بيضاوى، جوامع الجامع از جمله منابع كتاب هستند.

در برخى موارد نيز به كتب ديگر غير از كتب لغت و تفسير ارجاع داده شده است؛ مانند كتاب تجسم عمل يا تبدّل نيرو به ماده، تأليف آقاى محمد امين رضوى( صفحه 246).

در شماره آيات از كتاب« المعجم المفهرس» تأليف محمد فؤاد عبدالباقى و در شماره خطبه‏هاى نهج‏البلاغه، از نهج‏البلاغه محمد عبده استفاده شده است.

ترتيب مطالب همه‏جا يكسان نيست؛ به عنوان نمونه، در برخى كلمات ابتدا كلمه آورده شده، سپس معناى آن و در ادامه آيه ذكر شده است. در برخى ديگر هم ابتدا بعد از ذكر كلمه، آيه آورده شده و پس از ترجمه آيه، معناى كلمه بيان شده است. نويسنده بهتر بود از رويه يكسانى در ارائه مطالب استفاده مى‏كرد.

وضعيت كتاب:

قاموس قرآن از تاريخ اتمام تأليف( ارديبهشت 1354 ش) تا سال 1374 ش بيش از ده بار تجديد چاپ گرديده است.

قاموس با هفت جلد با مقدمه‏اى كوتاه از مؤلف ارائه شده است. آيات قرآن با خطى متمايز از متن و نام سوره و شماره آيات كاملاً قابل تشخيص از متن اصلى است.

در انتهاى جلد آخر مؤلف محترم اجمالى از شرح حال و آثار قلمى خويش به تحرير درآورده‏اند.

منابع :

1- مقدمه و متن كتاب‏

2- مصاحبه مؤلف در مجله بينات، فصلنامه پژوهشهاى قرآنى، وابسته به مؤسسه معارف اسلامى امام رضا( ع)- قم، شماره 5، سال دوم، بهار 1374 ش.

3- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، به كوشش بهاء الدين خرمشاهى، ج 2 ص 1750.

4- طبقات مفسران شيعه، دكتر عقيقى بخشايشى، ج 5، ص 146.