فاصله‌ گذاری در واژه ها و کلمات

پیوسته نوشتن کلمه‌های مرکب در موارد زیر نامأنوس است و باید جدا و بدون فاصله نوشته شود:

۱.کلمه پردندانه و طولانی شود؛ مانند:

حقیقتجویی٬ شبنشینی٬ تقسیمبندی

حقیقت‌جویی٬ شب‌نشینی٬ تقسیم‌بندی

۲. اگر دو حرف هم‌جنس در کنار هم قرار بگیرند؛ مانند:

یککاسه٬ هممیهن٬ جهان‌نما

یک‌کاسه٬ هم میهن٬ جهان‌نما

۳. هر گاه جزء دوم با «الف» آغاز شود؛ مانند:

پسانداز٬ همافق٬ هماسم

پس‌انداز٬ هم افق٬ هم‌اسم

۴. هر گاه جزء دوم با «آ =ءا» آغاز شده باشد و همزه در تلفظ کاملاً حذف نشده باشد؛ مانند:

دانشاموز٬جانافرین

دانش‌اموز٬ جان‌آفرین

نکته

 اگر همزه در تلفظ حذف شده باشد٬ ترکیب سرهم نوشته می‌شود؛ مانند:

✅ هماهنگ٬ دلاور و..‌.

«ها» پسوند جمع فارسی

«ها» در کلمات زیر به اسم قبل از خود نمی‌چسبد:

۱. هر گاه کلمه به «ه» غیرملفوظ ختم شده باشد؛ مانند: خانه‌ها، زنده‌ها، نویسنده‌ها؛

۲. به اسامی خاصی که به صورت شاخص هستند؛ مانند: «حافظ»ها، «بهشتی»ها؛

۳. به اسامی عامی که به صورت شاخص به کار می‌روند: کتاب‌ها، ایرانی‌ها، الف‌ها؛

۴. در صورتی که کلمه بدنما یا نامأنوس شود: راهها، ماهها، کلاهها.

کلمات متشابه ::

کلماتی که شباهت آوایی دارند و نباید به‌ جای هم به‌کار برد عبارتند از:

اِمارت: حکومت/عِمارت: بنا

اِنتساب: نسبت دادن/ اِنتصاب: گماشتن

پرتقال: نام میوه/پرتغال: نام کشور

تَألم: رنج بردن/ تَعلّم: آموختن

تَهدید: ترساندن/تَحدید: محدود کردن

ثَمین: قیمت/سَمین: فَربه

حوزه: ناحیه/حوضه: حوض

عَسیر: دشوار/عَصیر: عصاره٬ شراب

مَئونت: خَرجی/مَعونت: کمک٬ یاری

مُنتَفی: نابود شده/ مُنطَفی: خاموش

فِطرت:سِرشت/فِترت: فاصله

ذَکی: تیزهوش/زَکی: پاک‌دامن

مُعاصر: هم‌عصر/ مَآثر: کارهای نیک

اَثمار: جمع ثمر (میوه‌)/ اَسمار: جمع سَمَر(افسانه(

بالطّبع: از روی میل/بالتَبع: درنتیجه

اِلقا: آموختن/اِلغا: لغو کردن

مَستور: پوشیده/مَسطور: نوشته شده

محذور: گرفتاری/محظور: ممنوع

ثَمَن: قیمت/ سَمَن: نام گل

بِراعت: کمال فضل و ادب/بَرائت: بیزاری جستن

مَتبوع: مورد تَبعیت/مَطبوع: خوشایند طَبع

مَفروض: فرض شده/ مَفروز: جدا شده

تَراز: ابزار بنایی/طَراز: حاشیه ‌دوزی٬ ردیف

تحلیل: تجزیه کردن/تهلیل: ذکرِ لا اله الا الله

آجِل: آینده/عاجِل: شتاب کننده

قَدر: ارزش/غَدر: حیله٬ فریب

اَلم: رنج/عَلَم: درفش

اَبلغ: رساتر/اَبلق: دورنگ٬ سیاه و سفید

عَرض:در مقابل طول٬ بیان خطب/اَرز: پول خارجی/اَرض: زمین

منبع: نجوای قلم

انحراف از معیار در جمع با «ات»

 ۱. «ات» خاصّ کلمات عربی است و کلمهٔ غیرعربی -اعم از فارسی، ترکی، مغولی، لاتین- جمع بسته نمی‌شود؛ در غیر این صورت غلط محسوب می‌شود؛

مانند:

فارسی: آزمایشات، گزارشات، پیشنهادات، سفارشات، فرمایشات، دستورات، تراوشات و…

لاتین: پاکات، تلگرافات، نمرات و…

۲. در زبان عربی مصدر بیش از سه حرف «ات» جمع بسته می‌شود، نه مصادر سه حرفی، بنابراین جمع کلمات سه‌حرفی (به جز کلمات مختوم به ه) با «ات» غلط محسوب می‌شود؛ مانند:

نظر: نظرات              خطر: خطرات

نفر: نفرات                اثر: اثرات

نکته ۱:

در زبان عربی مصدر «خَطرَه» به‌معنی وسوسه با «ات» جمع بسته می‌شود و خطرات به‌معنی وسوسه‌هاست؛ بنابراین خطراتِ نفسانی (وسوسه‌های نفسانی) درست است‌.

نکته ۲:

کلمهٔ «تَلَف» به‌معنی نابودی در عربی با «ات» جمع بسته نشده، ولی فارسی زبانان آن را جمع بسته و به صورت تَلَفات به‌کار برده‌اند.

نکته ۳:

کلمهٔ دو‌حرفی «آن» به‌معنی «لحظه» با «ات» جمع بسته شده و به صورت «آنات» یعنی لحظه‌ها به‌کار رفته است‌.

نکته ۴:

واژهٕ «شیل» به‌معنی تورِ ماهیگیری، واژه‌ای گیلکی است و در زبان فارسی با «ات» همراه شده و به صورت اسم خاص «شیلات» درآمده است و کمتر معنی جمع دارد.

نکته ۵:

پاره‌ای از کلمات عربی مختوم به (ه‍) غیرملفوظ با «ات» جمع بسته نشده‌اند؛ مانند:

قلعه، حِجله، قُلّه، تجربه، ترجمه، قاعده، هدیه و..

منبع: نجوای قلم

کاربرد نادرست ویرگول

۱. بعد از «و»٬ «که»٬ «اگر»٬ «یا»٬ «تا»؛

۲. بعد از حرف‌های اضافه؛

۳. بعد از عنوان‌های سطر مستقل؛

۴. قبل از «را»؛

۵. بعد از قیدی که پیش از فعل می‌آید و آن را مقیّد می‌کند

تسویه/ تصفیه

«تسویه» به معنی «مساوی کردن، برابر کردن، برابر کردن بستانکاری و بدهکاری، برابر، مساوات و هموار  و هم‌سطح کردن» است.

«تصفیه» به معنی «پاک کردن، صاف کردن، عناصر بیگانه را از چیزی بیرون کردن و خالص کردن آن» است.

فرهنگ درست نویسی سخن

صفحه ۸۵

یکی از علت‌های طولانی‌شدن جمله، کاربرد کلمات مترادف، بی‌نقش و زاید است. در نوشته‌های معیار برای هر مفهوم فقط از یک واژه استفاده می‌کنیم. آوردن مترادف‌های مختلف برای یک مفهوم از ویژگی‌های نوشتهٔ ادبی است و تفاوت این نوشته‌ها، با نوشته‌های عادی، علمی و اداری در همین نکته است.

مثال:

قیمت اجناس و کالاهای اساسی قیمت‌گذاری شده از سوی دولت در شهرهای مختلف به نسبت‌های مختلف کاهش قیمت داشته است‌. (۱۷ کلمه)

● درست‌تر:

کالاهای اساسی، با قیمت دولتی، در شهرها به نسبت‌‌های مختلف کاهش بها داشته است. (۱۱کلمه)

در عبارت نخست کلمهٔ «قیمت »۳بار، «مختلف» ۲ بار تکرار شده است؛ اما در عبارت دوم همچنین کلمهٔ «اجناس» مترادف «کالا» حذف شده است.

حسن ذوالفقاری

راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی، ص۲۱۸ و ۲۱۹

هر چیز جدیدی در ابتدا عجیب و غریب است، اما بعد جا می‌افتد. وقتی گفتند به جای «بلدیه» بگویید «شهرداری»، جیغ مردم درآمد؛ اما بعد برای همه عادی شد.

همواره برخوردهای تمسخرآمیز مردم با این واژه‌ها دیده می‌شد. حتی صادق هدایت شعری دارد در این‌باره که می‌گوید: «شد کلوپ، کافه‌ و جایی (دستشویی) و قصابی کنون/ باشگاه و داشگاه و … و لاشگاه». این نشان می‌دهد که این برخورد همواره وجود داشته، اما در پایان برخی از واژه‌ها جا می‌افتند و بخشی از واژه‌ها هم ماندگار نخواهند بود.

اما مهم‌تر از این بحث، بحث غلط‌های مصطلحی است که مردم اختراع می‌کنند. در گذشته ما برای ادات تعلق «مال» را استفاده می‌کردیم و می‌گفتیم این کتاب مال کیه؟ اما الآن می‌گویند «برای». آیا این مداد برای توست؟ این غلط است؛ اما جا افتاده. خصوصا نسل جوان همه از آن استفاده می‌کنند. همچنین ادیبان و دیوانیان ما مصدر جعلی «باشیدن» را استفاده کردند و اکنون هم ما «می‌باشد» را به جای «است» استفاده می‌کنیم که غلط است.

من معتقدم که فرهنگستان نباید برای واژه‌های علمی و فنی معادل‌های فارسی انتخاب کند. مثلا کلمه «تلفن» اکنون دیگر فارسی محسوب می‌شود و بدترین کاری که می‌شود با این واژه‌ها کرد، این است که آن‌ها را معادل‌سازی کنیم. چرا باید به جای کامپیوتر «رایانه‌» بگذاریم؟

واژه‌های علمی را نباید دست بزنیم؛ چون این کار ما را از دنیا دور می‌کند، سیستم پزشکی واژه‌های خودش را دارد که خیلی هم مفصل است و چون زبان بین‌المللی محسوب می‌شود، پزشکان سر آن بسیار حساسیت دارند و حاضر نیستند که کلمه دیگری به جای این کلمات استفاده کنند. اگر بخواهیم واژه‌های علمی را معادل‌سازی کنیم، نه تنها خدمت کرده‌ایم؛ بلکه متضاد خدمت را انجام داده‌ایم، زیرا این کار تنها فایده‌اش این است که ما را از دنیا دور می‌کند. به جای این کار، واژه‌های عمومی و واژه‌هایی را که می‌آیند در زندگی مردم، دست بزنند. گاهی خود این واژه‌ها از سوی مردم هم معادل‌سازی می‌شوند. این‌طور چیزها خیلی خوب است، زبان را غنی می‌کند و به گسترش زبان ما منجر می‌شود.

منبع: مصاحبه مسعود خیام با ایسنا        

پس از  «آن‌چه»  نیازی به استعمال  «که»  نیست و در متون معتبر فارسی نیز  «که»  همراه آن‌چه به کار نرفته است.

 •غلط ننویسیم

 •ابوالحسن نجفی

برای دانلود اینجا را کلیک نمایید

فعل‌های «شدن» و «گشتن»

(یا «گردیدن») هم‌معنی و هم‌پایه هستند و استفاده از آن‌ها به‌جای یکدیگر منعی ندارد.

با وجود این ، بهتر است تا جای ممکن از «شدن» به‌جای «گشتن» استفاده کرد و از «گشتن» برای جلوگیری از تکرار «شدن» بهره برد.

بیت زیر بهترین مثال برای اثبات هم‌پایه بودن این دو فعل است :

زِ سُمّ سُتوران در آن پهنْ‌دَشت/

 زمین شش شد و آسمان گشت هَشت (فردوسی)

بالطَّبْع/ بالتَّبَع

این دو قید مرکب در تلفظ و معنی با یکدیگر تفاوت دارند.

بالطَّبْع یعنی «طَبْعاً، از روی طبع»

 و بالَتَّبع یعنی «در نتیجه».

در نوشته‌های امروز غالباً این دو ترکیب را به جای هم به کار می برند و البته غلط است.

•غلط ننویسیم

•ابوالحسن نجفی