1.برای نشان‌دادن ادامه مطلب و به جای عبارت‌هایی چون: و غیره، مانند این‌ها،‌از این قبیل:
گزارش انواعی دارد: خبری، فرهنگی، اجتماعی و … .

2.برای نشان‌دادن حذف در آغاز، میانه یا پایان نوشته:
… و زنی پارسا داشت با رأی و تدبیر.

3.به جای اسم جلاله یا محرمانه نگاه‌داشتن نام اشخاص:
بسم ا…/ آقایی به نام … به آقای … تلفن می‌زند./ آقای گ… از سفر برگشت.

4.برای نشان‌دادن افتادگی در نسخه خطی:
…نی توان الله شد/ می‌توان موسی کلیم‌الله شد
در شعر برای برابرکردن طول هر مصراع، به اندازه کلمه حذف‌شده، از نقطه‌چین استفاده می‌شود.

5.برای نشان‌دادن کشش هجا در گفتار (به خصوص در فیلم‌نامه، نمایش‌نامه و داستان)
«در دنیا… همین یک طوطی را… داشتم… جان شما… جان طوطی… او را بسپرید به…» و ناگهان خاموش شد.
سقف هر…ی ریخت.

توجه
۱. هر گاه سه‌نقطه در آخر مطلب بیاید و به یکی از نشانه‌ها منتهی شود، پس از سه نقطه و یا یک فاصله از نشانه استفاده می‌کنیم: پیامدهای اقتصادی ترافیک عبارت‌اند از: اتلاف وقت، افزایش مصرف سوخت، بالارفتن هزینه حمل و نقل و … .

۲. برخی به جای سه‌نقطه هنگام حذف یا افتادگی یا کشش هجایی از نقطه‌های بیشتری استفاده می‌کنند که این کار به هر دلیلی جایز نیست: با تمام نیرو فریاد زد: آها…………ی کجایی؟ (نادرست)

۳. اگر حذف مطلبی تا پایان و به طور کامل انجام گرفته باشد، به جای سه‌نقطه از «الخ» یا «الخ نوشته/ شعر/ آیه و …» استفاده می‌کنیم.

۴. کاربرد نقطه‌چین با سه‌نقطه متفاوت است. نقطه‌چین برای حذف دقیق و یا نشان‌دادن حجم حذف، یا فاصله‌گذاری و نظایر آن استفاده می‌شود.

حسن ذوالفقاری، آموزش ویراستاری و درست‌نویسی، ‌صص ۴۴ –45

ویرایش زبانی بخشی از کارهای ویرایش عمومی است که به «درست کردن زبان و شیوه‎ی بیان ساژه‌ها» می‎پردازد. در این ویرایش، بر خلاف ویرایش صوری، ویراستار با صورت ظاهری اجزای تشکیل دهنده‌ی نوشته کاری ندارد‍، بلکه کار وی تشخیص هم‌خوان بودن یا هم‌خوان نبودن شیوه‌ی بیان ساژه ها با قواعد زبان فارسی معیار و قواعد ویرایش و نگارش است. برای روشن شدن این مطلب مثال‎هایی را که درپی آمده، بخوانید:

مثال۱: در کلمه‌ی «عملیات‌ها» جدا کردن یا چسباندن «ها»ی جمع، کاری صوری، و بررسی درستی یا نادرستی جمع بستن این اسم جمع از نظر قواعد زبان فارسی (گذاشتن یا نگذاشتن «ها»ی جمع پس از آن)، کاری زبانی است.

مثال۲: در عبارت «به‌مورد اجرا گذاشتن»، اگر این عبارت در نقل قول به کار رفته باشد، تعیین این که حرف «به» در آن چسبیده یا جدا (به صورت «به‌مورد» یا «بمورد») نوشته شود، کاری صوری است، و اگر در نقل قول مستقیم به کار نرفته باشد، تبدیل شیوه ی بیان آن به صورت «اجرا کردن»، کاری زبانی است.

مثال۳: در جمله‌ی «از سه جا دیروز خودرو آقای اسماعیلی با خودروهای دیگر تصادم کرد»، تعیین این که «خودرو» به‌صورت «خودرو» یا «خودروی» نوشته شود، کاری صوری است، ولی تغییر چینش و شیوه ی بیان جمله به گونه ای که با قواعد زبان فارسی معیار هم‌خوان شود (یعنی به صورت «خودروی آقای اسماعیلی دیروز از سه جا با خودروهای دیگر تصادم کرد»)، کاری زبانی است.

منبع: جمشید سرمستانی، گزیده‌ی شیوه‌نامه‌ی جامع ویرایش و نگارش

1ـ «را» پس از اسم نکره
«را» نشانه‌ی «مفعول بی‌واسطه» و «اسم معرفه» است؛ برای مثال در جمله‎ی: «نامه را نوشتم» منظور، نامه‌ای مشخص و معلوم است. بر همین پایه، بسیاری از ادیبان آوردن «را» پس از اسم نکره را غلط می‌دانند. پس در جمله‎ی «خانه‌ای را خریدم»، با هم آوردن «را»‌ی معرفه و «ای» نکره دربر دارنده‌ی تناقص است؛ بنابراین یا باید نوشت «خانه‌ای خریدم» یا «خانه را خریدم». ولی در گفتار و نوشتار امروزه و متون معتبر گذشته «را» پس از اسم نکره فراوان به‌کار رفته است؛ برای مثال در: «روزی با شاگردان خود می‌گذشت، خانه‌ای را دید نو کرده» (۲: ص ۲۰۲). گاهی نیز چاره‎ای جز آوردن «را» پس از اسم دارای نشانه‎ی نکره نیست؛ برای مثال در: «خانه‎ای را که با هم دیده بودیم، خریدم.»

۲ـ «را» پس از فاعل
«را» پس از مفعول بی‌واسطه می‌آید، نه پس از فاعل. بنابراین در جمله‌ی «نکته‌ای را که باید خوب به‌خاطر داشت یادآوری می‌کنم»، آوردن «را» درست است؛ زیرا «نکته‌ای» مفعول بی‌واسطه «یادآوری می‌کنم» است. ولی در جمله‌ی «نکته‌ای را که باید خوب به‎خاطر داشت این است که…»، آوردن «را» درست نیست؛ زیرا «نکته‌ای» فاعل (مسندالیه) «این است» می‌باشد. (۲: ص ۲۰۳) بنابر این:
ننویسید: دیواری را که آن‌ها دور خود کشیده بودند، فروریخت.
بنویسید: دیواری که آن‌ها دور خود کشیده بودند، فروریخت.

۳ـ «را» پس از فعل
«را» باید تا جای ممکن به مفعول بی‌واسطه جمله نزدیک باشد و آوردن آن پس از فعل نادرست است (۲: ص۲۰۴ تا ۲۰۶)

مثال۱:
ننویسید: پارسایی که زخم پلنگ داشت را دیدم. («را» پس از فعل آمده است.)
بنویسید: پارسایی را دیدم که زخم پلنگ داشت.

مثال۲:
ننویسید: رئیس‎جمهور باید شورای امنیت ملی که مسئول اصلی هماهنگ‎سازی تدابیر امنیت ملی است را برای انجام اقدامات مؤثر هدایت کند.
بنویسید: رئیس‎جمهور باید شورای امنیت ملی را که مسئول اصلی هم‌آهنگ‎سازی تدابیر امنیت ملی است، برای انجام اقدامات مؤثر هدایت کند.

مثال۳:
ننویسید: در این مقاله تلاش شده است روش‎های بررسی موضوعاتی که درباره‎ی آینده است را بازنگری کنیم.
بنویسید: در این مقاله تلاش شده است روش‎های بررسی موضوعاتی را که درباره‎ی آینده است، بازنگری کنیم.
آوردن «را» پس از فعل، تنها زمانی جایز است که آن فعل جزئی از جمله‌ای باشد که مفعول جمله‌ی اصلی بهحساب می‌آید، یا جزو جمله‎ای باشد که مفعول را توضیح می‎دهد:

مثال۱: ترکیب «فلات قاره» معنی‌ «دشت بسیار وسیع و مرتفعی که در قاره‌ای قرار گرفته باشد» را به ذهن متبادر می‌کند.
مثال۲: کلمه‎ی نگهداری (اسم مصدری که حذف واجی در آن صورت گرفته؛ یعنی در اصل نگاه‎داری بوده است) را نیز چسبیده می‎نویسیم.
مثال۳: ویراستار ترجمه باید نخست ترجمه‌ی جمله (ای که برای ویرایش به او سپرده شده است) را بخواند.
مثال۴: کتاب‌هایی (که عنوان آن‌ها را از اینترنت گرفته بودم) را برای کتاب‌خانه‌ی مدرسه خریداری کردم.

۴ـ «را»ی اضافه
منظور از «را»ی اضافه «را»یی است که آوردن آن، اضافه و بی‌مورد باشد.
درآوردن یا نیاوردن «را» پس از هر سازه باید به مصدر و وابسته‌های آن در جمله‌ی مورد نظر، از نظر داشتن یا نداشتن «را» توجه کرده و اگر مصدر و وابسته‌های آن، «را» نداشته باشند، برای وابسته‌های فعل جمله نیز نباید «را» آورد:

مثال۱:
ننویسید: این شوراها هیچ نظارت سازمانی را بر قوه‌ی مجریه اعمال نمی‌کنند.
زیرا مصدر و وابسته‌های مصدر فعل جمله عبارتند از: «نظارت اعمال کردن بر»، «نه، نظارت را اعمال کردن بر»؛ پس:
بنویسید: این شوراها هیچ نظارت سازمانی بر قوه‌ی مجریه اعمال نمی‌کنند.

مثال۲:
ننویسید: ماهیت سیاسی در این مسأله، وجهه‌ی غالب را دارد.
زیرا مصدر و وابسته‌های مصدر فعل جمله عبارتند از: «وجهه‌ی غالب داشتن»، نه «وجهه‌ی غالب را داشتن»؛ پس:
بنویسید: ماهیت سیاسی در این مسأله، وجهه‌ی غالب دارد.

مثال۳:
ننویسید: سرمایه‌داری توانسته است تأثیرات متنوعی را بر سیاست، اقتصاد و فرآیندهای امنیتی خاورمیانه به‌جا گذارد.
بنویسید: سرمایه‌داری توانسته است تأثیرات متنوعی بر سیاست، اقتصاد و فرآیندهای امنیتی خاورمیانه به‌جا گذارد.

۵ـ بیش از یک «را» در جمله
(۱) گاهی یک جمله به بیش از یک «را» نیاز دارد، که در این صورت نباید از آوردن بیش از یک «را» خودداری کرد؛ اما باید توجه داشت که در مواردی می‌توان برخی از «را»ها را حذف کرد. ازجمله، هنگامی‌که متمم مفعول، جمله‌ی صله‌ای باشد که درون خود، «را» داشته باشد، «را»ی پیش از حرف ربط «که» را حذف می‌کنیم:

مثال۱:
ننویسید: قانون‌های مطبوعات معمولاً مطالبی را که رژیم‌ها را مورد انتقاد قرار می‌دهند یا بحث‌های مربوط به سیاست خارجی را نقد می‌کنند، محدود می‌سازند.
بنویسید: قانون‌های مطبوعات معمولاً مطالبی که رژیم‌ها را مورد انتقاد قرار می‌دهند یا بحث‌های مربوط به سیاست خارجی را نقد می‌کنند، محدود می‌سازند.

مثال۲:
ننویسید: تعداد شهروندانی را که خودروی «الف» را می‌پسندند با متغیر تصادفی «X» نشان می‌دهیم.
بنویسید: تعداد شهروندانی که خودروی «الف» را می‌پسندند با متغیر تصادفی «X» نشان می‌دهیم.

(۲) اما هنگامی‌که فاصله‌ی میان «را»ی اول و دوم، بسیار باشد، هیچ‌یک را حذف نمی‌کنیم:
ننویسید: روشی که در قسمت‌های قبل برای محاسبه‌ی حاشیه‌ی خطای میانگین به‌کار بردیم (یعنی روش زیر) را به‌یاد آوردید.
بنویسید: روشی را که در قسمت‌های قبل برای محاسبه‌ی حاشیه‌ی خطای میانگین به‌کار بردیم (یعنی روش زیر) را به‌یاد آوردید.

منبع: جمشید سرمستانی، «گزیده‌ی شیوه‌نامهٔ‌ی جامع ویرایش و نگارش»

منظور از ساژه گزینی «به‎کار بردن ساژه‎ی درست یا درست‎تر برای بیان مفهوم مورد نظر» است.

(۱) برای بیان هر مفهوم تنها می‌توان ساژه یا ساژه‌هایی مشخص را به‎کار برد.

برای مثال، برای بیان مفهوم «زینت دادن» یا «نظم و ترتیب دادن به چیزی» تنها می‌توان ساژه‌ی «آرایش» را به کار برد، و به کار بردن ساژه‌ی «پیرایش» برای بیان این مفهوم، درست نیست؛ زیرا پیراستن به‌معنی «بریدن و کم کردن زیادی و ناهمواری چیزی برای خوش‌نما کردن آن» است.

یا برای مثال، برای بیان مفهوم «آگاه کردن» یا «خبردادن» نمی‌توان ساژه‌ی «اعلان کردن» را به کار برد، زیرا اعلان کردن به‌معنی «علنی کردن» یا «آشکار کردن» است.

پس برای بیان این مفهوم باید ساژه‌ی «اعلام کردن» را به کار برد.

به‎زبان دیگر برای بیان مفهوم مورد نظر، از میان دو «ساژه‎ی درست» و «ساژه‎ی نادرست» باید ساژه‎ی درست را برگزید.

(۲) به‎کار بردن برخی ساژه‌ها را برای بیان برخی مفاهیم نمی‌توان نادرست دانست، ولی برای حفظ زبان فارسی و رعایت قواعد آن، بهتر است ساژه‌ی درست‎تر را به کار برد‌.

به بیان دیگر، گاهی از میان «ساژه‎ی درست» و «ساژه‎ی درست‎تر»، باید ساژه‎ی درست‎تر را برگزید.

برای مثال جمع بستن کلمه‌ی عربی «برهان» به «براهین» درست است، ولی درست‌تر از آن، این است که کلمه‌های عربی را که جمع بستن آن‌ها با نشانه‌های جمع فارسی (ها و ان) اشکالی پدید نمی‌آورد، با نشانه‌های جمع فارسی جمع بست.

بنابراین به کار بردن ساژه‌ی «برهان‌ها» درست‌تر از به کار بردن «براهین» است.

منبع: جمشید سرمستانی، گزیده‌ی شیوه‌نامه‌ی جامع ویرایش و نگارش.

این دو (چنانکه وچنانچه) دوترکیب مختلف با دومعنای متفاوت اند؛

زیرا “چنانکه” به مفهوم “آن طوری که"آمده و مهمترین برهان آن “آن چنانکه وهم چنانکه” است و دراین جاهم “آن طوری که” معنا می دهد.

“چنانچه” به معنای “اگرست” مانند: “چنانکه آگاهی دارید” ؛ یعنی آن طوری که آگاهی دارید و” چنانچه آمدید من نبودم” یعنی اگر آمدید،من نبودم.

این دو ترکیب را بیشتر به جای هم می نویسند، و این اشتباه محض است.

در کتاب های کهن، گاهی این نارسایی و اشتباه دیده می شود: اما به هر حال، از کاربرد “چنانچه ” به جای “چنانکه ” باید پرهیزشود.

دريافتن مطلب در مباحث تحقيقي، تنها به منابع مستقيم و مخصوص آن موضوع اکتفا نکنيد. گاهي در مأخذ متفرّقه و کم ارتباط هم، مطالب ارزشمند يافت مي‌شود.

براي استفاده از کتابخانه، دانستن جاي هر کتاب در قفسه‌ها و آشنايي با سيستم تنظيم کتب و فهرست‌ها نقش مؤثر دارد. از کتابدار هم مي‌توانيد کمک و راهنمايي بگيريد.

براي بسياري از منابع حديثي، تفسيري و …. فهرست‌هاي راهنما و معجم‌هاي لفظي و موضوعي تدوين شده است. با استفاده از اينگونه کتاب‌هاي راهنما، ‌زودتر و بيشتر به مطالب مورد نظر دست مي‌يابيد.

در پايان نوشته، مشخصات کامل منابع را (شامل: نام کتاب، مؤلف، ناشر، سال نشر، نوبت چاپ و …) ذکر کنيد.

در مقدمه، توضيحي پيرامون اصل موضوع، ضرورت و اهمّيت بحث و شيوة کار تحقيق بدهيد و خواننده را با مطالب عمدة نوشته آشنا کنيد، تذکرات لازم ديگر را در مقدمه براي خواننده ارائه دهيد. حجم مقدّمه متناسب با اصل باشد. نه خيلي طولاني و خسته کننده.

مقدمه که پنجره‌اي براي ورود به مباحث نوشته است، بهتر است پس از تکميل نوشته، فراهم آيد.

فهرست منابع و مآخذ و تنظيم پاورقي‌ها و شماره‌گذاري‌ها از سليقه و نظم خوبي برخوردار باشد. دقت در کتاب‌هاي چاپ شده مي‌تواند الگوي مناسبي براي اين شيوه باشد.

شکل ظاهري نوشته را آراسته و منظم سازيد. از نظر: خطّ خوب، خوانا بودن کلمات و متن، فاصلة سطرها، فاصلة متن نوشته از اطراف صفحه، پاراگراف‌بندي و بخش بخش ساختن نوشته، سفيد بودن پشت صفحات، جايگاه عنوان‌هاي اصلي و فرعي در صفحات، فهرست مطالب، پاورقي‌ها و… .

در تحقيق، بيشترين اعتماد بر منابع اصيل و اوليه و معتبر باشد، بخصوص در متون ديني و روايات و نقل‌هاي تاريخي. ابتدا منابع را شناسايي کنيد، سپس به پژوهش و نگارش بپردازيد.

اگر منبع برخي مطالب شما، سخنراني، سمينار، جلسه، نوار، فيلم، برنامه‌هاي راديو و تلويزيون است، مشخصات دقيق و تاريخ آن‌ها را هم ذکر کنيد.

جواد محدثی، برگرفته از کتاب «با اهل قلم»

آنچه مي‌تواند درستي محتواي سخن و آثار را تأمين کند، اموري است، از جمله:
الف: فکر بسيار و تأمل پيرامون موضوع مورد نظر.
ب: پرس و جو از صاحب نظران و کاوش بيشتر دربارة آن.
ج: شناخت منابع و مدارک مربوط به آن و تتبع در آن‌ها.
د: انگيزة کشف حقيقت در تحقيق‌ها، نه به کرسي نشاندن حرف و نظر خود و اثبات پيش‌فرض‌ها.
هـ ‍: تأمل روي حرف‌ها و آثار مخالفان و صاحبان آراي ديگر.
و: دقت بسيار در فهم و برداشت و نقل از منابع.
ز: و بالأخره مدرک موثق داشتن براي محتوايي که قصد عرضه و ارائه و نگارش آن است.
به هر حال، زمينة کار با علم و دقت و تتبّع و اطلاع سر و کار دارد.
البته در هر مسأله‌اي، منابع و کارشناسان و متخصصان آن باب، مي‌توانند نظر دهند. نوشته گاهی تاريخي است، اهل اطلاع در آن زمينه مي‌تواند نقد تاريخي کند، اگر موضوعي اعتقادي و ديني است، تشخيص صحت و عدم آن با دين‌شناسان و عالمان و آگاهان به مکتب است، اگر جنبة اجتماعي و سياسي دارد، باز اهل اين وادي ملاک‌اند. و اگر مسأله‌اي ادبي و هنري است، همچنين.

جواد محدثی،برگرفته از کتاب «با اهل قلم»

1.      گاهی با عنوان (تیتر) دادن به یک یا چند بند (پاراگراف)، می‌توانید نوشته را برای خواننده خوشخوان‌تر و تأثیرگذارتر کنید.

2.      گاه در ویرایش باید برخی از واژه‌ها را اِعرابگذاری کنید تا درست خوانده و فهمیده شوند. به طور نمونه، در عبارتِ «برای سوگ او پرسۀ مردانه سه روز جریان داشت»، باید روی حرف «پ»، ضمه گذاشت تا «پَرسه» خوانده نشود؛ زیرا «پُرسه» به معنای «مجلس ختم و ترحیم» و در این جا، همین معنا مورد نظر گوینده بوده و درست است.

3.       هنگامی که به جای عدد در پاورقی، از ستاره و مانند آن استفاده می‌کنید، پس از ستاره و موارد مشابه، نقطه یا خط تیرۀ کوتاه نگذارید.

4.       پس از آن که متن را ویرایش کردید، در صورت داشتن مهلت، چند روزی از متن فاصله بگیرید و سپس آن را بازخوانی و “بازویرایی” کنید تا اگر مواردی از قلم افتاده است، به اصلاح آن بپردازید؛ اما چنان چه مهلت ندارید، این کار را بلافاصله پس از ویرایش انجام دهید.

5.       هنگام ویرایش، کتاب‌های زیر کنار دستتان باشد که می‌توان آن‌ها را کتاب‌های بالینی ویراستار نامید: یک. غلط ننویسیم (ابوالحسن نجفی)؛ دو. فرهنگ درست‌نویسی سخن (حسن انوری و یوسف عالی عباس‌آباد)؛ سه. راهنمای آماده ساختن کتاب (میر شمس‌الدین ادیب سلطانی) .

عبدالرحیم موگهی (شمیم)

«پرداختن» و خانواده‌اش، مثل خوره به جان نوشتار فارسی افتاده است. «پرداختن» در جمله‌های زیر، غلط نیست؛ اما به‌شدت زبان را مصنوعی و ربات‌گونه می‌کند.

به نجف رفت و در آنجا به تحصیل پرداخت.

«به نجف رفت و در آنجا تحصیل کرد.»

 پیش از آنکه به اصل مطلب بپردازیم، لازم است مقدمه‌ای را از نظر بگذرانیم.

«پیش از ورود به اصل مطلب، لازم است مقدمه‌ای را از نظر بگذرانیم.»

پرداختن به این مسئله، به دانش بسیاری نیاز دارد.

«حل این مسئله، به دانش بسیاری نیاز دارد.»

برای اینکه مردم به جاسوسی علیه یکدیگر نپردازند، باید فرهنگ‌سازی کرد.

«برای اینکه مردم علیه یکدیگر جاسوسی نکنند، باید فرهنگ‌سازی کرد.»

در آینده به این موضوع نیز خواهیم پرداخت.

«در آینده دربارۀ این موضوع، بیشتر سخن خواهیم گفت.»

نخست به ذکر این نکته می‌پردازم که …

«نخست یادآور می‌شوم که…»

موسی(ع) از فرعون خواست به تزکیه و خودسازی بپردازد.

«موسی(ع) از فرعون خواست که خود را پاک و تزکیه کند.»

در سال‌های پایانی عمر به استراحت پرداخت.

«در سال‌های پایانی عمر استراحت کرد.»

انگیزۀ ما از طرح مسئلۀ اختیار، پرداختن به فواید و آثار آن نیست؛ بلکه می‌خواهیم جایگاه حقوقی آن را بررسی کنیم.

«انگیزۀ ما از طرح مسئلۀ اختیار، شمردن فواید و آثار آن نیست؛ بلکه می‌خواهیم جایگاه حقوقی آن را بررسی کنیم.»

شب‌ها به راز و نیاز با خدا می‌پرداخت.

«شب‌ها با خدا راز و نیاز می‌کرد.»

خدا دوست دارد بندگانش از روی میل و اقبال قلبی، به عبادت و بندگی او بپردازند.

«خدا دوست دارد بندگانش از روی میل و اقبال قلبی، او را بندگی کنند.»

او در کتاب‌های خود به مبارزه با این جریان خزنده پرداخته و به موفقیت‌های مهمی رسیده است.

« او در کتاب‌های خود با این جریان خزنده مبارزه کرده و به موفقیت‌های مهمی رسیده است.»

فرشتگان الهی به اذن پروردگار به تدبیر امور هستی میپردازند.

«فرشتگان الهی به اذن پروردگار، امور هستی را تدبیر می‌کنند.»

بیایید به نجات جان و اموال مردم بپردازیم.

«بیاید برای نجات جان و اموال مردم بکوشیم.»

رضا بابایی

مقصود درست نويسي از نظر املاي کلمات نيست، که آن هم مهم است.

منظور، درست‌نويسي از جهت رسم الخط کلمات و علائم نگارشي و نقطه‌گذاري و … هم نيست، گرچه اين نيز ضروري است.

رعايت قواعد دستور زبان و صحيح نوشتن جملات هم مورد نظر نيست، که البته اين هم سهمي عمده در «درست‌نويسي» دارد.

«درست‌نويسي» از نظر «محتوا» و مطلب، محور تأکيد ما در اين قسمت است.

ممکن است آثاري با شيواترين قلم، با رعايت کامل قواعد دستوري و علائم نگارشي و بدون کوچک‌ترين غلط املايي يا اشتباه چاپي، نوشته شود، ولي عيب کار در جاي ديگر باشد و اثر را از ارج و اعتبار بيندازد و آن جهت، درستي مطلب است.

چقدر کتاب‌ها، در ردّ کتب ديگر نوشته شده است.

چه بسيار مقاله‌ها، در پاسخ و اعتراض به مقالات ديگر در مطبوعات و مجلات درج مي‌شود.

و کلاً دنياي «نقد» (البته نقد محتوايي) دنياي گسترده و جنجالي است که هميشه بوده و اکنون نيز در زمينه‌هاي مختلف وجود دارد.

درستي يا نادرستي نوشته‌ها از کجاست؟

ملاک در «نقد محتوايي» آثار چيست؟

به يقين، بي‌دقتي در نقل و بيان، مسأله‌ساز است. معلومات اندک و مطالعة ناقص دربارة موضوعي، باز نويسنده را ممکن است به اشتباه افکند. پيشداوري يا غرض‌ورزي در تحقيق و ارائه، غلط‌انداز است. استناد به منابع ضعيف و سست نيز، اشکال ايجاد مي‌کند، سست بودن پايه و مبناي استدلال و استشهاد براي نظريه‌هاي ابراز شده، از سوي ديگر مطلب را ناصحيح مي‌سازد، حرفي را بدون تحقيق گفتن و نوشتن نيز چنين است.

پس چه بايد کرد؟

جواد محدثی،برگرفته از کتاب «با اهل قلم»

کلیشهٔ «محسوب می‌شود» را باید در جایی به کار ببریم که بخواهیم چیزی را بگوییم که خلاف تصور عمومی یا مخاطب است، یا قصد برجسته کردن آن را داریم. دربارهٔ چیزی که به‌خودی‌خود مقبول و جاافتاده است، نباید این کلیشه استفاده شود؛

مانند:
«قرآن نزد مسلمانان، کتاب آسمانی و معجزهٔ پیامبر (ص) محسوب می‌شود».

در این جمله نیازی به «محسوب شدن» نیست؛ زیرا آسمانی و معجزه بودن قرآن نزد مسلمانان نیازی به تأکید و برجسته‌سازی ندارد. در اینجا باید بگوییم: «قرآن نزد مسلمانان، کتاب آسمانی و معجزهٔ پیامبر (ص) است»؛ اما در جملهٔ زیر کلیشهٔ «محسوب شدن» به درستی به کار رفته است:
«ایران از کشورهای خشک‌سال محسوب می‌شود».

خطاهای دستوری

تناسب نهاد و گزاره

گاهی میان نهاد و گزاره هیچ تناسبی نیست؛ مانند:

ـ زادگاه او ایران است؛ اما اکنون در خارج زندگی می‌کند.

در این جمله گزارهٔ دوم تناسبی با نهاد جمله ندارد؛ زیرا در این جمله یک نهاد «زادگاه» و دو گزارهٔ «است» و «زندگی می‌کند» وجود دارد.

آیا فعل دوم «زندگی می‌کند» قابل استناد به زادگاه است؟ یعنی زادگاه او اکنون در خارج زندگی می‌کند؟!

شکل صحیح جمله:

ـ زادگاه او ایران است؛ اما وی اکنون در خارج زندگی می‌کند.

در جملهٔ تصحیح شده دو نهاد «زادگاه و وی» و دو فعل «است و زندگی» وجود دارد که سبب تناسب نهادها و گزاره‌ها شده است. جملهٔ بالا را می‌توان این ‌گونه هم بازنویسی کرد:

_ او در ایران به دنیا آمد؛ اما اکنون در خارج زندگی می‌کند